Studenckie poradnie prawne

Autor: Mateusz Kopaczyński

Każdy z nas jest wystawiony na różnorodne sytuacje życiowe, stąd zrozumienie swoich praw i obowiązków staje się kluczowym elementem świadomego funkcjonowania społeczeństwa. Potrzeba wsparcia prawnego dotyka coraz to większej liczby osób. Nie wszystkich jednak stać na profesjonalną pomoc. Studenckie poradnie prawne stanowią rozwiązanie, które z jednej strony pozwala na skuteczną naukę praktyczną dla studentów studiów prawniczych, a z drugiej zapewnia wsparcie dla osób potrzebujących porad prawnych.  

Oczywistym jest, że studenckie poradnie prawne różnią się od tradycyjnych kancelarii prawnych, ponieważ są miejscem, w którym studenci prawa, pod nadzorem doświadczonych prawników, oferują bezpłatną pomoc prawną osobom o ograniczonych zasobach finansowych. Partnerstwo między przyszłymi prawnikami, a doświadczonymi profesjonalistami, przynosi korzyści zarówno studentom, jak i społecznościom lokalnym. Poradnie w całej Polsce przyjmują różne modele funkcjonowania. Naturalnie głównym interesariuszem wewnętrznym są studenci, którzy udzielają porad, tym samym nabywając efekty uczenia się.  

Studenckie poradnie najczęściej funkcjonują na następujących zasadach: studenci otrzymują swojego opiekuna, którym może być absolwent prawa – najczęściej aplikant adwokacki albo radcowski – który ma po swoim nadzorem od 1 do 3 studentów. Weryfikuje i akceptuje ich prace oraz pomaga rozwiązywać trudniejsze przypadki. Nad całą grupą nadzór merytoryczny sprawuje, w zależności od potrzeb, kilku zawodowych adwokatów, radców prawnych lub nauczycieli akademickich. W celu realizacji założeń edukacyjnych poradni, członkowie podzieleni na grupy seminaryjne spotykają się regularnie z osobami sprawującymi najwyższy nadzór merytoryczny w celu wspólnej dyskusji nad toczącymi się sprawami.  

Kliniki prawa, jak inaczej nazywa się też studenckie poradnie prawne, dzielą się organizacyjnie na różne sekcje powiązane z określonymi dziedzinami prawa. Najczęściej będą to działy odpowiedzialne za: 

• prawo cywilne wraz z elementami prawa administracyjnego, czyli obszary: 

•  prawa rzeczowego: 

• własności (nieruchomości i rzeczy ruchome), 
• współwłasności, 
• zasiedzenia, 
• użytkowania, 
• służebności, 
• zastawu, 
• hipoteki, 
• prawa lokalowego, 
• prawa spółdzielczego. 

• prawa zobowiązań: 

• umów (sprzedaży, najmu i dzierżawy, pożyczki, zlecenie, o dzieło, rachunku bankowego, darowizny i innych) 
• odszkodowań.  

• prawa spadkowego: 

• dziedziczenia ustawowego, 
• testamentu, 
• zachowku.  

• prawa rodzinnego: 

• rozwodów, 
• separacji, 
• rozdzielności majątkowej, 
• władzy rodzicielskiej, 
• adopcji, 
• alimentów.  

• prawa autorskiego 
• prawa budowlanego 

• prawa karnego, czyli obszary: 

• prawa karnego materialnego,  
• procesu karnego,  
• prawa karnego wykonawczego,  

• prawa wykroczeń,  
• prawa karnego skarbowego,  
• postępowań w sprawach. 

• prawa pracy, czyli obszary: 

• ustalenia istnienia stosunku pracy,  
• dochodzenia niewypłaconego wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy,  
• odwołania od niezgodnego z prawem lub nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę, 
• wypowiedzenia warunków umowy o pracę lub rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, 
• dochodzenia roszczeń związanych z wypadkami przy pracy, czy mobbingiem. 

Oferta studenckich poradni prawnych adresowana jest głównie do osób potrzebujących, których nie stać na profesjonalną pomoc prawną. Często z klinik prawa mogą również korzystać studenci danej uczelni w sprawach standardowych, ale również związanych z regulaminem studiów oraz postępowaniami dyscyplinarnymi w uczelniach.  

Studenckie poradnie prawne w Polsce zrzeszone zostały w ramach Poradni Uniwersyteckich Poradni Prawnych. Przyjęły one tym samym na siebie obowiązek przestrzegania standardów działalności, które zostały określone w uchwale nr 9/2014 z dnia 8.03.2014 r. ustanawiającej tekst jednolity standardów działalności uniwersyteckich poradni prawnych. Zgodnie z tymi wytycznymi kliniki prawa zobowiązane są do zachowania następujących standardów: 

1. Poradnia zapewnia rzetelność świadczonych usług. 

1. Poradnia organizuje z uwzględnieniem kalendarza akademickiego co najmniej cotygodniowe seminaria poświęcone omówieniu spraw, nad którymi obecnie pracuje Poradnia lub jej jednostka organizacyjna. 

2. Poradnia nie dopuszcza do przeciążenia studentów i osób ich nadzorujących nadmierną liczbą spraw, w sposób który mógłby zagrażać jakości świadczonych usług. Kierownik Poradni ustala maksymalną liczbą spraw prowadzonych przez jednego studenta. 

3. Poradnia szkoli studentów w zakresie etyki zawodów prawniczych, techniki rozmowy z klientem oraz pisania opinii. 

2. Poradnia zapewnia nadzór kadry dydaktycznej nad studentami. 

1. Działalnością Poradni kieruje kierownik Poradni, którym jest samodzielny pracownik naukowy. Sprawuje on nadzór nad działalnością administracyjną Poradni oraz ogólny nadzór merytoryczny nad świadczoną przez Poradnię pomocą prawną. 

2. Kierownik Poradni może powierzać czynności z zakresu nadzoru nad studentami innym pracownikom naukowo-dydaktycznym lub naukowym uczelni, doktorantom uczelni, a także adwokatom lub radcom prawnym. 

3. Kierownik poradni oraz osoby działające z jego upoważnienia na mocy punktu B mogą przy realizacji swoich obowiązków korzystać z pomocy organizacyjno-technicznej innych osób. 

4. Poradnia współpracuje z adwokatem lub radcą prawnym powierzając mu czynności z zakresu nadzoru nad studentami lub umożliwiając studentom konsultacje z nim. 

5. Jedna osoba nie może sprawować bezpośredniego nadzoru nad większą liczbą studentów niż 16. 

6. Student Poradni w ciągu roku akademickiego prowadzi co najmniej 2 sprawy klientów, którym udziela odpowiedniej pomocy prawnej. 

3. Pomoc prawna świadczona w ramach poradni jest nieodpłatna. 

4. Poradnia zapewnia niezbędną poufność w ramach świadczonych usług. W trakcie seminariów nie ujawnia się nazwisk klientów, chyba że jest to konieczne. 

5. Poradnia zapewnia bezpieczeństwo dokumentów powierzonych przez klienta; Poradnia nie przyjmuje od klientów oryginałów dokumentów. Dokumentacja prowadzonych spraw jest przechowywana w miejscu wyłącznie dostępnym dla kierownika Poradni i upoważnionych przez niego osób. 

6. Poradnia prowadzi sekretariat w zakresie odpowiadającym rozmiarom i charakterowi jej działalności. 

1. Poradnia prowadzi sekretariat w zakresie swoich możliwości finansowych, z tym że: 

1. istnieje miejsce, w którym klient może uzyskać informacje o stanie jego spraw prowadzonych przez Poradnię; sekretariat czynny jest we wszystkie dni robocze przez co najmniej godzinę lub jeżeli nie jest to możliwe – w regularnie wyznaczonych porach, jednak co najmniej dwa razy w tygodniu, a w okresach przerw akademickich – co najmniej raz w tygodniu, w obu przypadkach co najmniej przez godzinę; Poradnia informuje klientów o godzinach otwarcia sekretariatu; 

2. co najmniej jedna osoba zajmuje się w sposób stały prowadzeniem spraw administracyjnych i sekretarskich w Poradni. 

7. Przed przyjęciem sprawy poradnia informuje klienta na piśmie o zasadach świadczenia pomocy prawnej przez poradnię, a w szczególności o tym, że: 

1. sprawę będzie prowadził student, 

2. student oraz pracownik poradni nie może odmówić złożenia zeznań dotyczących prowadzonej sprawy oraz odpowiedzi na pytanie sądu, prokuratora lub innego uprawnionego organu, 

3. poradnia nie prowadzi spraw, w których działa adwokat lub radca prawny reprezentujący klienta, 

4. klient może poinformować co do sposobu udzielonej mu pomocy prawnej Zarząd Fundacji Uniwersyteckich Poradni Prawnych, 

5. porady udzielane są wyłącznie na piśmie, 

6. poradnia prowadzi sprawy wyłącznie osób, których sytuacja finansowa nie pozwala na pokrycie kosztów odpłatnej pomocy prawnej. 

1. Przed przyjęciem sprawy Poradnia wręcza klientowi na piśmie ww. informacje, a następnie odbiera podpisane przez klienta oświadczenie, że zapoznał się z wręczonymi mu informacjami. 

2. Poradnia pozostawia na stałe klientowi egzemplarze wręczonych mu dokumentów zawierające wymienione informacje. 

3. Formularz informacyjny zawiera aktualny adres, adres poczty elektronicznej oraz numer faksu Fundacji Uniwersyteckich Poradni Prawnych. 

4. Poradnia nie udziela porad ustnie nawet w wypadkach nie cierpiących zwłoki lub błahych. 

5. Studenci Poradni mogą reprezentować klientów przed sądem lub organem jako ich pełnomocnicy lub kuratorzy, jeżeli przepisy prawa taką możliwość przewidują. 

6. Punktów A-C nie stosuje się, gdy klientem jest osoba nieznana z miejsca pobytu, której student Poradni  jest  kuratorem wyznaczonym przez sąd. 

8. Poradnia przeprowadza procedurę kwalifikacyjną klientów poradni, mającą na celu ustalenie, że sytuacja majątkowa klienta nie pozwala mu na skorzystanie z odpłatnej pomocy prawnej; w razie ujawnienia okoliczności świadczących o tym, że klient może korzystać lub korzysta z odpłatnej pomocy adwokata lub radcy prawnego, poradnia niezwłocznie rezygnuje z prowadzenia sprawy. 

1. Przed przyjęciem sprawy Poradnia odbiera od klienta oświadczenie, że sytuacja finansowa nie pozwala mu na skorzystanie z odpłatnej pomocy prawnej. 

2. W wypadku powzięcia wątpliwości co do rzetelności oświadczenia klienta Poradnia występuje o udzielenie dodatkowych wyjaśnień i ewentualne ich udokumentowanie. W wypadku odmowy udzielenia wyjaśnień lub ich udokumentowania Poradnia rezygnuje z prowadzenia sprawy. 

3. Badając sytuację finansową klienta Poradnia uwzględnia nie tylko wartość, ale i płynność jego majątku. Dopuszczalne jest udzielenie pomocy prawnej osobie, której majątek nie jest płynny, pomimo że wartość majątku jest istotna. Brak płynności zachodzi, jeżeli jest spełniona przynajmniej jedna z poniższych przesłanek: 

1. zbycie przedmiotów wchodzących w skład majątku klienta powodowałoby szczególnie istotne trudności egzystencjalne dla niego lub bliskich osób (np. mieszkanie, w którym mieszka klient; przedmioty niezbędne do wykonywania zawodu); 

2. pomoc prawna potrzebna jest niezwłocznie, a klient wykaże, że przedmiotu nie można zbyć w tym terminie; a klient nie posiada innych składników majątku. 

4. Przepis nie stosuje się, gdy klientem jest osoba nieznana z miejsca pobytu, dla której student Poradni działa jako kurator wyznaczony przez sąd. 

9. Poradnia prowadzi, w zakresie dopuszczonym przepisami prawa, system informacji o klientach, gwarantujący zminimalizowanie ryzyka konfliktu interesów 

10. Działalność poradni podlega ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej. 

Wykaz objętych akredytacją Fundacji poradni prawnych dostępny jest na stronie: https://www.fupp.org.pl/kliniki-prawa/kliniki-w-polsce  

Studenckie poradnie prawne w Polsce stanowią integralną część systemu edukacji prawniczej i równocześnie istotny element wspierania społeczeństwa. Poprzez łączenie nauki z praktyką, placówki tworzą przestrzeń, w której nabywanie efektów uczenia się studentów prawa przenika się z korzyściami dla osób potrzebujących pomocy prawnej. To przykład na to, jak innowacyjne podejście do edukacji może przynieść realne korzyści społeczności lokalnej, jednocześnie kształtując profesjonalistów gotowych na wyzwania współczesnego świata prawa. 

Bibliografia: 

1. https://www.fupp.org.pl/ (dostęp: 8.12.2023 r.)