Autor: Mateusz Kopaczyński
Zgodnie z ustawą z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U.2023.742 t.j. z dnia 2023.04.20) (dalej: „Ustawa”), studia w Polsce prowadzone są na określonym kierunku, poziomie i profilu.
Kierunek to wyodrębnione organizacyjnie studia, które prowadzą do nabycia konkretnej wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych oraz przyporządkowane są, zgodnie z art. 53 ust. 1 Ustawy, do co najmniej jednej dyscypliny naukowej z zastrzeżeniem, że w przypadku przypisania do więcej niż jednej dyscypliny naukowej, w programie powinna widnieć informacją o dyscyplinie wiodącej.
Wyróżniamy trzy poziomy studiów – studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia oraz jednolite studia magisterskie (art. 64 ust. 1 Ustawy) oraz dwa profile:
- praktyczny, na którym ponad połowa punktów ECTS jest przypisana zajęciom kształtującym umiejętności praktyczne,
- ogólnoakademicki, na którym ponad połowa punktów ECTS jest przypisana zajęciom związanym z prowadzoną w uczelni działalnością naukową (art. 64 ust. 2 Ustawy).
Sam program studiów został zdefiniowany w Ustawie i Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów (Dz.U. 2018 poz. 1861 z późn. zm.) (dalej: “Rozporządzenie”) poprzez dokonanie wyliczenia tworzących go elementów. Zgodnie z art. 67 ust. 1 Ustawy studia prowadzone są na podstawie programu studiów, który określa efekty uczenia się, opis prowadzący do uzyskania efektów uczenia się, a także liczbę punktów ECTS przypisanych do zajęć. Uczelnie w Polsce posiadają szeroką autonomię w kształtowaniu programów studiów. Mogą, co do zasady, uwzględniając ogólne ramy ustawowe, kształtować dowolnie programy studiów, w tym treści programowe prowadzonych przez siebie kierunków. Prowadzone w ten sposób kształcenie musi odpowiadać efektom uczenia się określonym na poziomie 6 albo 7 Polskiej Ramy Kwalifikacji. Następnie w ramach weryfikacji jakościowej Polska Komisja Akredytacyjna przeprowadzana ocenę programowej, w ramach której dokonuje oceny jakości kształcenia na danym kierunku na podstawie 10 kryteriów. Powyższe ma na celu weryfikację tworzonych w ten sposób kierunków, aby zapewnić relatywnie równy i wysoki poziom kształcenia w całym systemie szkolnictwa wyższego.
Wyjątkiem od zasady swobody i autonomii kreowania programów studiów jest prowadzenie kierunków, które przygotowują do wykonywania pewnych zawodów. Zostały one wymienione enumeratywnie w art. 68 ust 1 Ustawy i są nimi:
- lekarz;
- lekarz dentysta;
- farmaceuta;
- pielęgniarska;
- położna;
- diagnosta laboratoryjny;
- fizjoterapeuta;
- ratownik medyczny;
- lekarz weterynarii;
- architekt;
- nauczyciel.
Dla programów studiów takiego typu zostały odgórnie przewidziane standardy kształcenia, które w sposób znaczący narzucają uczelni to, jak ma wyglądać kształcenie. Zostały one szczegółowo opisane w rozporządzeniach wykonawczych do Ustawy, gdzie przedstawiono sposób organizacji kształcenia, wymogi co do osób prowadzących zajęcia, ogólne oraz szczegółowe efekty uczenia się, a także sposoby ich weryfikacji.
Przykładowo standardy kształcenia przygotowujące do wykonywania zawodu lekarza określa załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 lipca 2019 roku w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu lekarza, lekarza dentysty, farmaceuty, pielęgniarki, położnej, diagnosty laboratoryjnego, fizjoterapeuty i ratownika medycznego (Dz.U.2021.755 t.j. z póź. zm.). Zgodnie z nim, studia lekarskie są jednolitymi studiami magisterskimi i trwają 12 semestrów. Liczba godzin zajęć, w tym praktyk zawodowych, nie może być mniejsza niż 5700. Liczba punktów ECTS konieczna do ukończenia studiów nie może być mniejsza niż 360. Kierunek lekarski przyporządkowany został do dyscypliny naukowej – nauki medyczne, jako dyscypliny wiodącej. Studia posiadają profil ogólnoakademicki. Grupy zajęć, w ramach których osiąga się szczegółowe efekty uczenia się stanowią:
- nauki morfologiczne;
- naukowe podstawy medycyny;
- nauki przedkliniczne;
- nauki behawioralne i społeczne z elementami profesjonalizmu;
- nauki kliniczne zabiegowe;
- nauki kliniczne niezabiegowe;
- prawne i organizacyjne aspekty medycyny;
- praktyczne nauczanie kliniczne;
- praktyki zawodowe.
Na VI roku studiów prowadzone jest nauczanie kliniczne w zakresie specjalności:
- choroby wewnętrzne;
- pediatria;
- chirurgia;
- ginekologia i położnictwo;
- psychiatria;
- medycyna ratunkowa;
- medycyna rodzinna;
- specjalność wybrana przez studenta.
Zakres praktyk zawodowych obejmuje:
- opiekę nad chorym;
- podstawową opiekę zdrowotną;
- pomoc doraźną;
- choroby wewnętrzne;
- intensywną terapię;
- pediatrię;
- chirurgię;
- ginekologię i położnictwo.
Specyficznym standardem na tle innych jest standard określający przygotowanie do wykonywania zawodu nauczyciela. Został on opisany w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 roku w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz.U.2021.890 t.j. z późn. zm.). Został on podzielony na trzy rodzaje:
- standard opisujący przygotowanie do ogólnego zawodu nauczyciela;
- standard opisujący przygotowanie do zawodu nauczyciela w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej (klasy I–III szkoły podstawowej);
- standard opisujący przygotowanie do zawodu nauczyciela pedagoga specjalnego, nauczyciela logopedy i nauczyciela prowadzącego zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.
Pierwszy standard może być realizowany na każdych studiach oraz w ramach kształcenia podyplomowego jako uzupełnienie wykształcenia. Natomiast do pozostałych dwóch wymaga się prowadzenia osobnych, specjalistycznych studiów.
Sam fakt, że kierunek objęty został standardami kształcenia nie wpływa bezpośrednio na prawa studenta, zagwarantowane na poziomie ustawowym, w szczególności w art. 85 Ustawy. Niemniej kierunki takie mogą pośrednio zostać dotknięte wymogiem konkretnego sposobu realizacji danych praw studenta. Przykładowo zgodnie z art. 85 ust. 1 pkt 3 Ustawy student ma prawo do usprawiedliwiania nieobecności na zajęciach. W ramach większości programów studiów realizacji tego prawa może przebiegać na dwa sposoby:
- usprawiedliwienie nieobecności i samodzielne uzupełnienie efektów uczenia się z treści programowych, których dotyczyły dane zajęcia;
- usprawiedliwienie nieobecności i uzupełnienie efektów uczenia się w sposób wskazany przez prowadzącego, w szczególności poprzez tzw. „odrobienie” zajęć.
Jeżeli chodzi natomiast o kierunki standaryzowane, najczęściej ze względu na wymogi wynikające z danych standardów, w przypadku usprawiedliwienia nie będzie możliwe samodzielne nadrobienie efektów uczenia się, tylko obowiązek udziału w zajęciach.
Istotne ograniczenie w zakresie praw studenta w przypadku standardów kształcenia doznaje istnieje w przypadku prawa studenta do wyboru zajęć. Jeżeli bowiem chodzi o takie kierunki, to nie obowiązuje wymóg zapewnienia 30% z § 3 ust. 3 Rozporządzenia. Większość standardów bowiem określa swoje wymogi co do zakresu zajęć do wyboru.
Do programów studiów regulowanych nie odnosi się również wymóg minimalnego okresu praktyk zawodowych dla profilu praktycznego z art. 67 ust. 5 Ustawy.
O specyfice kierunków ze standardami kształcenia muszą również pamiętać samorządy studenckie podczas opiniowania takich programów studiów. Często bowiem pewne postulaty oraz zarzuty, które mogłyby być podnoszone w stosunku do większości kierunków, nie będą zasadne w odniesieniu do kierunków standaryzowanych ze względu na dotyczące ich wymogi, które wynikają z przepisów prawa powszechnie obowiązującego.
Bibliografia:
- Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U.2023.742 t.j. z dnia 2023.04.20).
- Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 lipca 2019 roku w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu lekarza, lekarza dentysty, farmaceuty, pielęgniarki, położnej, diagnosty laboratoryjnego, fizjoterapeuty i ratownika medycznego (Dz.U.2021.755 t.j. z póź. zm.).
- Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 roku w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz.U.2021.890 t.j. z późn. zm.).
- Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 roku w sprawie studiów (Dz.U.2021.661 t.j. z późn. zm.).
- A. Balicki, M. Pyter, B. Zięba, Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Komentarz, Warszawa 2021.
- Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Komentarz, red. J. Woźnicki, Warszawa 2019