Autor: Michał Gerus
Słowo “doktor” z łaciny oznacza “mistrz” albo “nauczyciel”. Według ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce jest to pierwszy stopień naukowy, który można zdobyć w Polsce. Jest to również tytuł, który jest potwierdzeniem uzyskania najwyższego, 8 poziomu kwalifikacji zgodnie z Polską Ramą Kwalifikacji. W powszechnej opinii, aby ubiegać się o stopień doktora należy mieć ukończone studia II stopnia, tzw. „magisterskie”. Jest to prawda, jednak są pewne odstępstwa od tej reguły.
Po wprowadzeniu w 2018 roku ustawy dotyczącej nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce, kształcenie przyszłych doktorów może odbywać się w dwóch trybach: poprzez szkołę doktorską oraz w trybie eksternistycznym.
Szkoła doktorska to tak naprawdę kolejne 4 lata studiów, które w dużej mierze są bardzo podobne do studiów I czy II stopnia. Obecnie w Polsce funkcjonują 154 szkoły doktorskie (zgodnie z danymi pozyskanymi z radon.nauka.gov.pl [dostęp 7.11.2023]), prowadzone przez uczelnie akademickie, czy inne podmioty np. instytuty Polskiej Akademii Nauk, które spełniają jedno z trzech poniższych kryteriów:
- posiadają kategorię naukową A+, A albo B+ w co najmniej 2 dyscyplinach,
- posiadają kategorię naukową A+, A albo B+ w co najmniej 1 dyscyplinie i uprawnienie nadane w trybie określonym w art. 226a ust. 1 w co najmniej 1 dyscyplinie (art. 226a ust. 1 Ustawy stanowi, iż w ramach nowo powstałych dyscyplinach, uprawnienia do nadawania stopnia doktora i doktora habilitowanego w tej dyscyplinie nadawane jest, w drodze administracyjnej, przez Radę Doskonałości Naukowej),
- posiadają uprawnienie nadane w trybie określonym w art. 226a ust. 1 Ustawy w co najmniej 2 dyscyplinach.
Ich funkcjonowanie jest obwarowane licznymi przepisami zawartymi w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Określa ona m.in. zasady kwalifikacji do szkoły doktorskiej. Zgodnie z art. 200 ust. 1 Ustawy „do szkoły doktorskiej może być przyjęta osoba, która posiada tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera albo równorzędny, albo osoba, o której mowa w art. 186 ust. 2.” (art. 186 ust. 2 stanowi iż osoba „uzyskała efekty uczenia się dla kwalifikacji na poziomie 8 PRK, przy czym efekty uczenia się w zakresie znajomości nowożytnego języka obcego są potwierdzone certyfikatem lub dyplomem ukończenia studiów, poświadczającymi znajomość tego języka na poziomie biegłości językowej co najmniej B2”).
W wyżej przywołanym artykule uzyskujemy odpowiedź na pytanie, czy możliwe jest uzyskanie tytułu doktora bez formalnie ukończonych studiów drugiego stopnia czy jednolitych magisterskich. I jest to odpowiedź twierdząca. Chociaż z praktycznego punktu widzenia, możliwość ubiegania się o przyjęcie do szkoły doktorskiej bez tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego dla niego, jest niezwykle trudne. Jak zostało to zaznaczone w wcześniejszej części artykułu, dokumentem potwierdzającym uzyskanie kwalifikacji na 8 poziomie w ramach Polskiej Ramy Kwalifikacji jest dyplom ukończenia studiów doktoranckich. Niektóre uczelnie wskazują jednak, jakie przesłanki powinien spełnić kandydatka lub kandydat, którzy nie uzyskali tytułu magistra, a chcą się starać o przyjęcie do szkoły doktorskiej. Dla przykładu Uniwersytet Łódzki, zgodnie z zasadami przyjęcia do szkoły doktorskiej nauk społecznych na rok akademicki 2023/2023 wskazuje, że kandydatami mogą być:
- beneficjenci Diamentowego Grantu,
- pierwsi autorzy publikacji w czasopiśmie znajdującym się na liście Journal Citation Reports,
- jedyni autorzy monografii wydanych przez wydawnictwa wymienione we wszystkich wykazach wydawnictw publikujących recenzowane monografie naukowe określonych w Komunikacie MEiN, wydanych w ciągu 5 lat poprzedzających rekrutację (do chwili zakończenia rejestracji elektronicznej),
- kierownicy projektów naukowych finansowanych z grantów zdobytych w ramach konkursów krajowych lub międzynarodowych organizowanych przez NCN, NCBiR lub MEiN,
- kierownicy projektów w programie „Perły nauki”.
Po więcej szczegółów dotyczących rekrutacji do szkół doktorskich, zachęcamy do zapoznania się z ich zasadami rekrutacji, ponieważ są one częściowo indywidualne dla każdego podmiotu.
Drugim sposobem na uzyskanie tytułu doktora jest przygotowanie rozprawy doktorskiej w trybie eksternistycznym. Zasady funkcjonowania tego trybu są opisane w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce w zaledwie jednym artykule. Ustawa nie precyzuje podstaw możliwości ubiegania się o taki tryb prowadzenia rozprawy doktorskiej, jakiego rodzaju uczelnie mogą się ubiegać o taki tryb czy długości trwania takiego trybu. Opierając się wprost na przepisach, każda Uczelnia czy instytut wskazany w ustawie np. instytut PANS, w Polsce może umożliwić przeprowadzenie takiego doktoratu. Oczywiście zakończenie pozytywne, czyli obronie rozprawy doktorskie, jest obwarowane innymi przepisami m.in. wymaga pozytywnej recenzji 3 innych recenzentów, spoza jednostki która taką rozprawę prowadziła, którzy to posiadają co najmniej stopień doktora habilitowanego. Należy również pamiętać, iż stopień doktora może uzyskać osoba spełniająca wymogi art. 186 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (które częściowo zostały przytoczone w wcześniejszej części artykułu), więc nie każdy może taki tytuł ostatecznie otrzymać.
Czy w związku z dość trudnym procesem uzyskania doktoratu bez tytułu ukończenia studiów II stopnia lub jednolitych magisterskich, nie dochodzi do takich sytuacji?
Jednym z najsłynniejszych przykładów jest Pan Profesor Mateusz Hołda, profesor nauk medycznych, który to jako pierwszy w III Rzeczypospolitej Polskiej uzyskał tytuł doktora bez ukończenia studiów jednolitych magisterskich lub studiów II stopnia, gdyż był wówczas studentem 6 roku studiów. Pan Profesor jest również najmłodszym polskim profesorem, gdyż tytuł ten został mu nadany przez Prezydenta RP w wieku 29 lat. Swój doktorat przygotował w 4 miesiące w okresie od stycznia do kwietnia 2017 roku. Był on laureatem Diamentowego Grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Jednym z aktualniejszych przykładów jest również Pani Doktor Katarzyna Pydzińska–Białek, która to w listopadzie 2022 roku również obroniła rozprawę doktorską z zakresu nauk fizycznych w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pani Doktor posiadał wówczas tytuł licencjata. Była ona również laureatką Diamentowego Grantu.
Podsumowanie
Proces uzyskiwania tytułu doktorskiego jest długi i wymaga od osoby zaangażowanej poświęcenia dużych nakładów pracy oraz czasu, gdyż w standardowej procedurze powinien trwać minimum 9 lat. Jednak dla osób bardzo mocno zaangażowanych i posiadających ponad przeciętną wiedzę i umiejętności, istnieje możliwość na skrócenie tego okresu i zostanie osobą z tytułem doktora bez formalnego ukończenia studiów II stopnia czy jednolitych studiów magisterskich.
Źródła:
- Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z dn. 20.07.2018 r. z późniejszymi zmianami,
- Ustawa o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji z dn. 22.12.2015 r. z późniejszymi zmianami
- Zasady rekrutacji do Szkoły Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego na rok akademicki 2023/2024
- Artykuł Gazety Wyborczej „Student UJ obronił doktorat, mimo że nie ma jeszcze magisterki” [dostęp 07.11.2023]
- Artykuł uniwersyteckie.pl „Dr Pydzińska-Białek. Nie lubię utrudniać sobie życia” [dostęp 07.11.2023]