Autor: Tomasz Maurek
Jednym z najczęściej podnoszonych zagadnień przez studentów, w szczególności pierwszego roku, jest pytanie czy można nagrywać zajęcia. Kwestia ta nie została jednoznacznie uregulowana w przepisach Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz w innych aktach prawnych.
Wielu prowadzących na pierwszych zajęciach stara się wyłączyć możliwość wykonywania zdjęć slajdom bądź nagrywania wykładów powołując się na prawa autorskie. Rzeczywiście w doktrynie funkcjonuje pogląd, iż przygotowane materiały dydaktyczne stanowią utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (zwana dalej „Ustawą”). Należy pamiętać, że na tym gruncie wykładowcą przysługują prawa autorskie osobiste i majątkowe (jeżeli nie doszło do ich zbycia bądź przeniesienia), a sami studenci owe prawa muszą respektować.
Jednakże należy mieć na uwadze, iż Ustawa w tym zakresie pozostawia pewne pole do działania. Podstawę do nagrywania zajęć stanowi art. 23 Ustawy. Stanowi on: Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.”. Z przywołanego przepisu jasno wynika, iż w celu własnego użytku osobistego można zajęcia nagrywać. Jednakże na czym polega ten użytek osobisty? Jego celem jest wykorzystanie takowego utworu do celów prywatnych związanych z niekomercyjnym wykorzystaniem. Dozwolone jest, aby nagrywać zajęcia celem ich późniejszego odsłuchania celem przygotowania notatek bądź skryptu. Natomiast niedozwolonym będzie jakiekolwiek wykorzystanie polegające na dalszym rozpowszechnianiu takowych materiałów za pomocą Internetu bądź czerpanie z nich korzyści majątkowych. W takim przypadku osoba robiącą to naraża się na odpowiedzialność odszkodowawczą względem wykładowcy z Ustawy jak i z zakresu naruszenia prawa do wizerunku, jeśli takowy został utrwalony.
Drugą kwestią jest katalog osób jakie mogą korzystać z uwiecznionych materiałów w przypadku powołania się na art. 23 ust. 1 Ustawy. W tej sytuacji katalog osobowy określony jest w ustępie drugim, który stanowi: Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Zakres osób objętych dozwolonym użytkiem osobistym jest ujęty dość szeroko i obejmuje osoby związane stosunkami towarzyskimi. Dla przyjęcia stosunków towarzyskich niezbędne jest podtrzymywanie więzów przez pewien czas. Nie ma więc prawnych przeszkód dla wykorzystania jednego egzemplarza utworu w postaci wykładu przez kilku studentów związanych między sobą stosunkami towarzyskimi. Natomiast zakres osób objętych stosunkiem pokrewieństwa bądź powinowactwa nie wymaga dookreślenia. O ile zatem utwór, udostępniony zostaje osobie pozostającej ze studentem w stosunkach rodzinnych lub towarzyskich, mamy do czynienia nadal z dozwolonym użytkiem prywatnym.
Ustawa wprowadza również możliwość nagrywania wykładów w przypadku osób z niepełnosprawnościami. Zgodnie z art. 33. Ind. 1 „Wolno korzystać z już rozpowszechnionych utworów dla dobra osób niepełnosprawnych, jeżeli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do ich upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury upośledzenia.”. Jeżeli dana osoba wspiera osobę niepełnosprawną spoza katalogu osób określonego w art.23 ust. 2, poprzez nagrywanie dla niej wywiadów może to robić swobodnie z poszanowaniem zasad określonych przy korzystaniu na użytek osobisty.
Podsumowując, odpowiedź na pytanie czy wolno nagrywać zajęcia jest twierdząca. Nie wolno natomiast przy tym zapominać, iż jeżeli wejdziemy w posiadanie takowego utworu to możemy wykorzystywać go w określonych ramach, a nie swobodnie nim rozporządzać.