Autorka: Iwona Gadomska
Zaliczone egzaminy i kolokwia, wystawione oceny to nie wszystko, co niezbędne do ukończenia w pełni studiów. Ostatnim etapem przez wiele lat była konieczność napisania pracy dyplomowej. Okres dyplomowania był zazwyczaj związany z dużym stresem studentów, którzy w celu ukończenia studiów zobowiązani byli złożyć pracę dyplomową, która kolejno była poddawana analizie i ocenie promotora oraz recenzenta. Kolejnym krokiem było podejście do tzw. obrony pracy dyplomowej. Studenci pierwszego stopnia nie zawsze byli w pełni
przygotowani do napisania pracy dyplomowej. Borykali się ze znalezieniem odpowiedniego tematu i literatury, a uczelnie przegrywały walkę z plagiatem. Obecnie, od czasu reformy szkolnictwa wyższego, która wiązała się z prowadzeniem w życie nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, w celu uzyskania dyplomu należy spełnić wszystkie warunki wymienione w art. 76 ust. 1 ww. Ustawy, które wskazują, iż:
„Warunkiem ukończenia studiów i uzyskania dyplomu ukończenia studiów jest:
- uzyskanie efektów uczenia się określonych w programie studiów, którym przypisano co najmniej:
- 180 punktów ECTS – w przypadku studiów pierwszego stopnia,
- 90 punktów ECTS – w przypadku studiów drugiego stopnia,
- 300 punktów ECTS – w przypadku jednolitych studiów magisterskich trwających 9 albo 10 semestrów
- 360 punktów ECTS – w przypadku jednolitych studiów magisterskich trwających 11 albo 12 semestrów;
- złożenie egzaminu dyplomowego;
- pozytywna ocena pracy dyplomowej – w przypadku studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich, a w przypadku studiów pierwszego stopnia, o ile przewiduje to program studiów.”
Niezwykle istotnym elementem mającym wpływ na formę pracy dyplomowej ma profil praktyczny lub ogólnoakademicki studiów. W przypadku pierwszego istotne są wymagania dotyczące praktycznego charakteru pracy i przedstawienia np. modelu zarządzania firmą opartego na konkretnym przedsiębiorstwie oraz przedstawieniu wniosków możliwych do wdrożenia. W przypadku studiów o profilu praktycznym z obszaru nauk technicznych konieczne jest np. zbudowanie i zaprogramowanie sterownika. W przypadku prac dyplomowych tworzonych na profilu ogólnoakademickim warunkiem koniecznym jest przedstawienie badań naukowych w pracy dyplomowej, a na II stopniu studiów przeprowadzenie tych badań.
W zależności od stopnia studiów prace dyplomowe dzielą się na licencjackie, inżynierskie i magisterskie. Pierwsza z nich cechuje się możliwością wykorzystania wcześniej przeprowadzonych badań i ustaleń. Cel pracy określany jest jako praktyczny, wykorzystujący metod do diagnozy, identyfikacji i rozwiązania problemu menedżerskiego. Praca inżynierska cechuje się praktycznością z wykorzystaniem informatycznych lub ilościowych metod, technik lub narzędzi do rozwiązania problemu inżynierskiego. Natomiast praca magisterska powinna charakteryzować się celem badawczym z wykorzystaniem metod badawczych do rozwiązania postawionego problemu. Różnice pomiędzy pracami pierwszego i drugiego stopnia studiów jest także dobór literatury. W pracy licencjackiej i inżynierskiej powinna zostać wykorzystana literatura specjalistyczna z zakresu wiedzy dziedzinowej, a praca magisterska powinna opierać się na bogatszej literaturze w tym w obcych językach pochodząca z różnorodnych źródeł, w tym naukowych.
Zgodnie z Ustawą ukończenie studiów drugiego stopnia lub jednolitych magisterskich wiąże się z przygotowaniem pracy magisterskiej, która jest wymogiem otrzymania dyplomu. Natomiast w przypadku studiów pierwszego stopnia program studiów określa czy przygotowanie pracy licencjackiej lub inżynierskiej jest konieczne.
Zakończenie studiów może wiązać się także egzaminem końcowym w postaci sprawdzenia wiedzy z całego okresu studiów. Decyzja pozostaje po stronie uczelni. Często spotykaną
praktyką, szczególnie na studiach inżynierskich, jest wprowadzanie do programu studiów egzaminów kompetencyjnych poprzedzających obronę pracy dyplomowej. Egzamin kompetencyjny można zaliczyć do procesu dyplomowania, bo jego głównym celem jest sprawdzenie praktycznej wiedzy z całego przebiegu studiów. Forma tego egzaminu ma formę łączoną elementu pisemnego, a następnie po sprawdzeniu udowodnienia sposobu myślenia i rozwiązania podczas ustnej części egzaminu. Dla osoby oceniającej najważniejsze jest poznać metodę jaką student próbował rozwiązać zadany problem, a samo rozwiązanie stanowi dodatkowy atut.
Nie każdy ma umiejętności pisania, jednak uczelnie to przewidują. Dlatego studia również przygotowują w zakresie sposobu pisania pracy dyplomowej. Program studiów uwzględnia zajęcia z tego zakresu tj. proseminarium lub seminarium dyplomowe, które ma na celu wyjaśnienie sposobu wykorzystywania literatury, poszukiwania w niej niezbędnych informacji do stworzenia pracy, zdobycie umiejętności w zakresie określania celu, jego analizy oraz poznania zasad samego tworzenia pracy dyplomowej pod względem podziału rozdziałów, liczby stron, podpisywania tabel, obrazów oraz przypisów. W ramach seminariów dyplomowych przyjętą praktyką jest również prezentowanie założeń pracy dyplomowej przed prowadzącym oraz całą grupą. Ten element rozwija u studentów element analizy zaproponowanych pomysłów, a dla osoby prezentującej daje możliwość konsultacji pomysłu z szeregiem innych zorientowanych z tematyce studentów.
Wsparcie stanowi również promotor, który jest tzw. opiekunem dyplomanta. Jego zadaniem jest nadzór nad pracą dyplomową. Jego wybór należy zazwyczaj do studenta, jednak musi być on związany z tematem, który zostanie wskazany, gdyż ma to być osoba posiadająca wiedzę i doświadczenie w zakresie pisanej pracy. Często opiekunowie pracy prowadzą badania naukowe lub prace praktyczne w tematyce z jakiej ma powstać praca dyplomowa. Należy pamiętać, że nie jest to jednak ktoś, kto dokona zmian w treści lub napisze fragment pracy. Jest to osoba, która może nakierować, nakreślić co należy poprawić lub czego brakuje w treści. Wybór promotora jest ważnym elementem w całym procesie dyplomowania, ponieważ dobra współpraca przyczyni się do efektu, jakim będzie odpowiednia praca. Zdarza się jednak, że student pokieruje się sympatią do danego naukowca lub poleceniem od starszych kolegów i koleżanek. Okazać się może, że to osoba, która ma wielu dyplomantów. Efektem może być przedłużenie procesu spowodowane brakiem czasu na sprawdzenie dużej liczby prac. Jeżeli wybór okaże się nietrafiony, student może dokonać zmiany w tym zakresie. Przed wyborem opiekuna pracy konieczne jest sprawdzenie wewnętrznych przepisów uczelni np. limitów dyplomantów na jednego opiekuna.
Temat pracy może określić student samodzielnie lub po konsultacji z wybranym promotorem, jak również wybrać z listy tematów wskazanych przez uczelnię. Po zgłoszeniu wybranego tematu, zgodnie z określonymi procedurami wewnętrznymi, wskazany organ uczelniany dokonuje jego akceptacji. Dopiero po tym kroku student może podejść do rozpoczęcia pisania. Dlatego warto pamiętać, aby tą kwestią zająć się wcześniej niż na ostatnim semestrze studiów.
Po dokonaniu wyboru opiekuna pracy, tematu oraz zaakceptowaniu planu ramowego pracy dyplomowej przychodzi najdłuższy, ale najważniejszy etap, czyli napisanie treści pracy z uwzględnieniem wymagań w zależności od profilu i poziomu studiów. W tym zakresie najważniejsza jest umiejętność korzystania ze źródeł, wiara we własne umiejętności oraz determinacja w kompletowaniu kolejnych rozdziałów.
Punktem kulminacyjnym przygotowania pracy dyplomowej jest złożenie jej do odpowiedniego biura w uczelni już po uzyskaniu akceptacji przez opiekuna pracy. Zgodnie z Ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce art. 76 ust. 4
„Jeżeli praca dyplomowa jest pracą pisemną, uczelnia sprawdza ją przed egzaminem dyplomowym z wykorzystaniem Jednolitego Systemu Antyplagiatowego, o którym mowa w art. 351 ust. 1.”
Uczelnia dokonuje analizy pracy w JSA, a następnie po otrzymaniu raportu opiekun pracy dokonuje akceptacji wyników. Następnie praca jest przekazywana do recenzji nauczyciela akademickiego wyznaczonego przez dziekana lub inną osobę odpowiadającą za wyznaczanie recenzentów. Zadaniem recenzenta jest sprawdzenie na jakim poziomie jest napisana praca oraz weryfikacja czy wszystkie treści w niej zwarte są zgodne z prawdą oraz badaniami naukowymi. Po tym etapie wyznaczany jest termin egzaminu dyplomowego oraz skład komisji egzaminacyjnej.
Obrona pracy dyplomowej może mieć różną formę w zależności od uczelni, ale najbardziej popularną metodą jest prezentacja przez studenta założeń oraz wyników pracy dyplomowej przez komisją, a następnie odpowiedź na pytania związane z pracą dyplomową. Częstą praktyką jest również zadawanie pytań przez komisję z całego okresu studiów.
Na podstawie wyników zdobytych podczas studiów, oceny pracy dyplomowej oraz wyników egzaminu dyplomowego zostanie określona zgodnie z wewnętrznymi przepisami uczelni ocena ze studiów, która następnie jest wpisywana na dyplom ukończenia studiów.
Proces dyplomowania dla wielu studentów jest najtrudniejszym etapem studiów, ale jednocześnie niezbędnym do uzyskania dyplomu ukończenia studiów. W polskim systemie szkolnictwa wyższego założenia są określone jedynie na poziomie ogólnym, a kluczowym do pomyślnego przejścia tego ostatniego etapu studiów jest zapoznanie się z wewnętrznymi procedurami uczelni.